Thành cổ Quảng Trị, còn gọi là cổ thành Quảng Trị, di tích quốc gia đặc biệt tại thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị, là trung tâm hành chính và pháo đài quân sự của nhà Nguyễn. Trong thời xưa, nơi đây là trái tim tỉnh Quảng Trị. Nổi bật nhất là sự kiện năm 1972, khi thành cổ trở thành biểu tượng toàn cầu với các cuộc chiến ngày đêm, ghi dấu ấn hào hùng trong lịch sử dân tộc Việt Nam, là minh chứng cho tinh thần bất khuất và lòng yêu nước mãnh liệt.

 

 

Thành Cổ Quảng Trị được xây dựng từ thời vua Gia Long và đến thời vua Minh Mạng mới hoàn thiện, kéo dài gần 28 năm (1809-1837), Thành lúc đầu được đắp bằng đất, đến năm 1837 vua Minh Mạng cho xây lại bằng gạch. Khuôn viên Thành có dạng hình vuông với chu vi tường thành dài 2160m, thành cao 3m, dưới chân dày 13,5m, đỉnh dày 0,72m. Bên ngoài thành có hệ thống hào rộng bao quanh. Bốn góc thành là 4 pháo đài cao nhô hẳn ra ngoài. Thành có 4 cửa: Tiền, Hậu, Tả, Hữu Xây vòm cuốn, rộng 3,4m, phía trên có vọng lâu, mái cong, lợp ngói, cả 4 cửa đều nằm chính giữa 4 mặt Thành.

 

Cổng thành Quảng Trị xưa

 

Trong suốt thời gian đô hộ và thống trị của thực dân Pháp, Thành Cổ Quảng Trị với tư cách là trung tâm đầu não của bộ máy cai trị cấp địa phương, cấp tỉnh. Thành Cổ Quảng Trị được quân đội Pháp chọn làm một trong những cứ điểm quan trọng của hệ thống đồn quân sự. Pháp đã cho xây dựng thêm một hệ thống nhà tù, mở rộng và kiên cố hoá khu lao xá để làm nơi giam giữ những người yêu nước, các chiến sĩ cách mạng trong tỉnh và khu vực. Nhà lao Quảng Trị có lúc đã trở thành trung tâm lãnh đạo phong trào cách mạng bởi chính đây từng là nơi giam giữ những hạt nhân nòng cốt của thanh niên, những chiến sĩ cộng sản đầu tiên của Quảng Trị và nhiều vị lãnh đạo của Tỉnh ủy, Xứ ủy thuộc thời kỳ tiền khởi nghĩa.

 

Dấu tích nhà lao do Pháp xây dựng

 

Xuyên suốt giai đoạn lịch sử từ 1809 – 1945, nơi đây được coi là thành lũy quân sự và trụ sở hành chính của nhà Nguyễn. Đây cũng là nơi diễn ra những trận đánh lớn vào năm 1968 và 1972, làm nên trang sử vẻ vang của dân tộc. Sau chiến dịch Thành Cổ vào hè 1972, toàn bộ Thành Cổ Quảng Trị gần như bị san phẳng và chỉ còn sót lại một cửa hướng Đông. Ngoài ra, các đoạn tường thành khác và giao thông hào bên ngoài đều có dấu vết bị bom đạn bắn phá.

 

Trở về mùa hè năm 1972, tại Thành Cổ khoảng 328.000 tấn bom đạn của giặc Mỹ đã dội xuống mảnh đất này, ngày cũng như đêm, trời và đất Quảng Trị đỏ rực một màu của máu và lửa, không một nhành cây, ngọn cỏ nào có thể sống được. Trong lịch sử chiến tranh thế giới, chưa hề có một cuộc hành quân nào mà mục tiêu chủ yếu chỉ đánh vào một tòa Thành Cổ và thị xã Quảng Trị rộng chưa đầy 3km2, khiến đối phương có thể huy động một lực lượng hải, lục, không quân đông và sử dụng một khối lượng chất nổ khổng lồ như vậy.

 

 

Từ tháng 2/1992, Thành cổ đã được Bộ Văn hóa Thông tin đầu tư tôn tạo để xây dựng nơi đây thành một công viên tưởng niệm bao gồm các hạng mục: đài tưởng niệm trung tâm, trùng tu cổng tiền, kè lại hệ thống hào thành, trồng dừa, cây bóng mát để tạo cảnh quan. Từ năm 1997, công cuộc trùng tu, tái thiết di tích Thành cổ ngày càng được được đẩy lên ở mức độ cao hơn. Ðến nay, di tích Thành cổ đã cơ bản hoàn thành các hạng mục chính trong chương trình tôn tạo như: đài tưởng niệm trung tâm, nhà Bảo tàng Thành cổ và cuộc chiến đấu 81 ngày đêm, bia tưởng niệm sinh viên hy sinh tại Thành cổ…

 

Cổng vào thành cổ 

 

Các hào trong Thành

Cổng thành phía Đông Thành cổ Quảng Trị chỉ còn cánh cửa sắt che chắn, chi chít vết đạn

 

Đài tưởng niệm – ngôi mồ chung của các chiến sĩ được thiết kế theo quan niệm triết lý âm dương mang ý nghĩa sâu sắc là để siêu thoát cho linh hồn những người đã khuất. Dưới chân nấm mồ được đắp theo hình bát giác tượng trưng cho bát quái, bốn lối bậc cấp đi lên tượng trưng cho tứ tượng, tầng dâng hương là tầng lưỡng nghi. Bên trên là mái đình Việt cách điệu, trên mái đình là bình thái cực. Có 81 bậc thang đi lên tượng trưng cho 81 ngày đêm chiến đấu ở thành cổ Quảng Trị.

 

Đài chứng tích Sinh Viên – Chiến Sĩ Thành Cổ Quảng Trị mùa hè 1972

 

 Tại bảo tàng Thành cổ Quảng Trị vẫn còn có những di vật, và những bức thư bộ đội gửi vĩnh biệt gia đình trong thời gian xảy ra trận đánh 81 ngày đêm

 

Tháp chuông thành cổ Quảng Trị được khánh thành vào ngày 29-4-2007; chuông được đánh vào các ngày lễ, ngày rằm… vọng tưởng linh hồn các liệt sĩ. Quả chuông đồng có chiều cao 3,9 mét, đường kính 2,15 mét, trọng lượng gần 9 tấn, được treo trên tháp có chiều cao gần 10 mét.

 

Trong chiến tranh, Thạch Hãn là dòng sông máu – nơi chứng kiến sự hy sinh anh dũng của những chiến sĩ. Hòa bình, đây là dòng sông của những cuộc hành hương về nguồn, nơi để tưởng nhớ, tri ân của đồng đội, đồng bào và chiến sĩ cả nước. Hôm nay, Thạch Hãn trở thành dòng sông của những đêm hoa đăng, dòng sông in mãi chiến công của những người lính quyết hy sinh thân mình để bảo vệ nền đôc lập tự do cho Tổ quốc.

 

Đến với Thành cổ Quảng Trị hôm nay không chỉ nhìn lại dấu vết của một số đoạn thành, lao xá, các cổng tiền, hậu, tả, hữu mà là một bảo tàng sống về ý chí và sức mạnh của chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam trong thời đại mới. Mỗi tấc đất nơi đây thấm đẩm máu xương của biết bao người con yêu quý trên mọi miền Tổ quốc vì một lý tưởng cao đẹp đó là độc lập dân tộc, thống nhất Tổ quốc. Chính vì vậy, Thành cổ trở thành mảnh đất thiêng, nơi hội tụ tình cảm của chiến sỹ, đồng bào cả nước.